22 września 2022 roku uczniowie Szkoły Podstawowej nr 1 im. ks. prof. Józefa Tischnera w Starym Sączu, absolwenci SP1 - czytelnicy Powiatowej i Miejsko - Gminnej Biblioteki Publicznej im. Wiktora Bazielicha w Starym Sączu oraz uczniowie Anglostacji – Szkoły Języka Angielskiego w Starym Sączu - uczestnicy edukacyjnej wycieczki podróżujący do Pragi, stolicy Czech - byli gośćmi patriotycznej wystawy „National Memorial to the Heroes of the Heydrich Terror” popularyzującej historię jednego z najbardziej spektakularnych w dziejach II wojny światowej zamachów na przedstawiciela nazistowskich Niemiec.
Reinhard Heydrich – reprezentant elity III Rzeszy, słynny „kat Pragi”, szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, organizator konferencji w Wannsee, autor opracowania „pełnego rozwiązania kwestii żydowskiej w niemieckiej strefie wpływów w Europie”, stał się celem ataku czeskich cichociemnych wyszkolonych w Wielkiej Brytanii.
Heydrich - cieszący się opinią trzeciego po Hitlerze i Himmlerze dostojnika nazistowskich Niemiec - był najwyższym urzędnikiem funkcjonującym na terenie Protektoratu Czech i Moraw. Do metropolii nad Wełtawą został wysłany z zadaniem złamania czeskiego ruchu oporu i przygotowania planów likwidacji narodu. Po tym, jak zmarł w Pradze w dniu 4 czerwca 1942 roku, na skutek ran odniesionych w brawurowym zamachu, zaczęły się masowe wyroki śmierci i egzekucje ludności cywilnej, naziści - w hołdzie dla Reinharda Heydricha określanego mianem Bestii i Archanioła Zła - systematyczne mordowanie Żydów nazwali „Operacją Reinhard”. Zdaniem historyków: „Heydrich uważany jest za jednego z głównych organizatorów Holocaustu”.
Poznając historię słynnej „Operacji Antropoid” przeprowadzonej w Pradze 27 maja 1942 roku, starosądeczanie zwiedzili Sobór Świętych Cyryla i Metodego, w którym zostali zdekonspirowani wskutek zdrady i zabici przez oddziały SS zamachowcy – spadochroniarze czeskiego rządu emigracyjnego. W prawosławnej katedrze, miejscu ukrycia niezłomnych patriotów Czech, uczestnicy dydaktycznego projektu „Był sobie sztetl...” obejrzeli wystawę prezentującą historyczne wydarzenie oraz oddali hołd 7 czeskim bohaterom, przeciwko którym naziści skierowali blisko 740 żołnierzy SS.
Zgłębiając czeską historię, młodzież Grodu św. Kingi odwiedziła ponadto praską - żydowską dzielnicę Josefov, na terenie której znajdują się najstarsze synagogi w Europie, w tym Synagoga Pinkasa, której wnętrze zdobi ręcznie zapisanych 77 297 imion i nazwisk Żydów, Ofiar Holocaustu. W budynku umieszczono także 4500 dziecięcych rysunków namalowanych w obozie w Terezinie w latach 1942 – 1944.
Spacerując słynnymi ulicami: Paryską oraz Celetną, poszukiwano popularnych w Pradze „kamieni pamięci” przypominających o Ofiarach Zagłady.
Uczestnicy projektu „Był sobie sztetl...” zaznaczyli również swoją obecność w miejscach związanych z bohaterem narodu czeskiego – Brytyjczykiem Nicholasem Wintonem, który w 1939 roku zorganizował transport 669 żydowskich dzieci z okupowanych przez Niemców Czech do Wielkiej Brytanii. Oddając cześć pamięci „brytyjskiego Schindlera”, starosądeczanie pojawili się na praskim dworcu kolejowym, z którego odjechały „kindertransporty” i z którego 1 września 2009 roku - w 70. rocznicę wybuchu wojny - wyruszył z Pragi do Anglii, wzdłuż trasy wojennego „kindertransportu”, specjalny „pociąg Wintona”, którym jechało 190 osób, w tym 22 żyjących „dzieci Wintona”. Przy „Pomniku rozstania” przypominającym o odwadze i tragediach czeskich rodzin, uczestnicy projektu „Był sobie sztetl...” oddali cześć pamięci bohaterskich matek i ojców wysyłających swoje dzieci w nieznane.
Poznając wojenną historię Pragi, polska młodzież odwiedziła Promenadę Raoula Wallenberga, szwedzkiego dyplomaty, Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, który w czasach Holocaustu uratował tysiące Żydów, więźnia NKWD.
Historyczną trasę wędrówki starosądeczan wyznaczały ponadto miejsca honorujące w Pradze obecność najsłynniejszego w Europie pisarza Franza Kafki, którego trzy siostry zamordowane zostały w wyniku Holocaustu: „Dom pod Minutą”, w którym mieszkał autor „Procesu”, Pałac Kinskich, w którym mieścił się sklep bławatny Julii i Hermana Kafków oraz niemieckie gimnazjum, które ukończył znany w świecie prażanin, dom nr 22 w Złotej Uliczce, w którym pomieszkiwał pisarz, Uniwersytet Karola, który z tytułem doktora praw ukończył Franz Kafka, Synagoga Staronowa, w której bar micwę obchodził praski literat, „Dom pod Kamiennym Barankiem” – salon literacki, w którym pisarz spotykał się z wykładowcą Uniwersytetu Karola Albertem Einsteinem, Muzeum Franza Kafki przy ulicy Cihelnej oraz kamienica przy ulicy Szerokiej, w której do 2015 roku mieszkała siostrzenica Kafki – Vera Saudkova, ocalona z Holocaustu.
Delegacja starosądeczan uczestniczyła też w spotkaniu z Panią Jaroslavą Skleničkovą – czeską pisarką, świadkiem Zagłady, więźniarką Ravensbrück. Niezwykłe spotkanie ze świadkiem historii w prywatnym domu autorki książki „Wspomnienia mnie wciąż przytłaczają” zorganizował dr František Kolouch – praski historyk, pisarz, popularyzator historii Czech XX wieku, którego badania koncentrują się wokół ofiar nazizmu i komunizmu, współpracujący z Czeską Akademią Chrześcijańską.
Trakt praskiej podróży wyznaczały ponadto ulice honorujące pamięć o patriotyzmie Czechów: ul. Narodowa - związana z „aksamitną rewolucją” 1989 roku, ul. 28 Października – nawiązująca do 1918 roku i niepodległości kraju, ul. 17 Listopada – upamiętniająca tragedię 1939 roku, aresztowanie ponad dwóch tysięcy praskich studentów, zesłanie młodzieży do obozów koncentracyjnych oraz zamordowanie najbardziej aktywnych członków organizacji studenckich.
Na szlaku praskich wędrówek nie zabrakło też miejsc i opowieści o bohaterach związanych z powojenną historii Pragi – stolicy Czech. Na jednym z najsłynniejszych placów Europy – Placu Vaclava, przy pomniku „żywej pochodni”, starosądeczanie oddali hołd Janowi Palachowi – ofierze inwazji komunistycznych wojsk Układu Warszawskiego, bohaterowi filmu Agnieszki Holland „Gorejący krzew”. Młodzi pasjonaci edukacji odwiedzili również najstarszy uniwersytet w Europie – Uniwersytet Karola, uczelnię Jana Palacha. Nastoletni podróżnicy zawitali także do praskiego parku, w przestrzeni którego usytuowano Pomnik Ofiar Komunizmu – honorujący bohaterów lat 1948 – 1989. Starosądeczanie uczcili jednocześnie pamięć o Miladzie Horakovej – przedstawicielce praskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej, więźniarce obozu koncentracyjnego w Terezinie, ofierze powojennego systemu komunistycznego i mordu sądowego, niewinnie skazanej na śmierć w okresie stalinizmu - w 1950 roku, zrehabilitowanej w 1990 roku. Poznając historię bojowniczki walki o wolność narodu, uczestnicy projektu odwiedzili praską metropolię Slavin, miejsce symbolicznego spoczynku Milady Horakovej oraz teren Senatu Republiki Czeskiej, miejsce pracy czeskiej patriotki, w sąsiedztwie którego usytuowano pomnik bohaterki.
Mieszkańcy Starego Sącza poznali także historię życia Vaclava Havla, pisarza, działacza antykomunistycznego, współtwórcy czeskiej demokracji oraz spacerowali szlakiem związanym z prezydentem Czech, wizytując trakt, przy którym usytuowane są: rodzinny dom Havla - „Dom pod dwoma tysiącami”, w którym prezydent spędził ponad 40 lat życia, pałac „Lucerna”, zbudowany przez dziadka Vaclava Havla, Teatr Stanowy – miejsce pracy pisarza, Hradczany – siedziba prezydenta Republiki Czeskiej.
Popularyzując praskie historie, koordynator projektu zaprezentowała uczestnikom wycieczki miejsca związane z obecnością Polaków w Pradze, m.in.: ambasadę RP, Instytut Polski, Pałac Thunovski – rodzinny dom, miejsce urodzenia Józefa Czapskiego – malarza, pisarza, majora Wojska Polskiego, więźnia m.in. Starobielska, poszukującego - z rozkazu gen. W. Andersa - polskich oficerów, ofiar zbrodni katyńskiej, dom przy ul. Nerudovej – miejsce pobytu w Pradze w latach 1935 - 1939 przywódcy powstań śląskich - Wojciecha Korfantego, pałac Goltz – Kinskich, w którym przed II wojną światową mieściło się Poselstwo RP i w którym dzieciństwo spędził książę Józef Poniatowski, którego mama Maria Teresa, podobnie jak mama poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Wanda Razesbergerova , spoczywa na Cmentarzu Olszańskim w Pradze, kamienicę „Pod złotym aniołem” związaną z dwudniowym pobytem Fryderyka Chopina, Owocowy Targ, który przemierzał polski wieszcz narodowy Adam Mickiewicz, Kościół św. Idziego – polską parafię w Pradze, Plac Curie – upamiętniający polską laureatkę Nagrody Nobla Marię Skłodowską – Curie, Pałac Lažanských – uczelnię filmową, którą kończyła polska reżyser Agnieszka Holland – wyróżniona za „zasługi w szerzeniu dobrego imienia państwa czeskiego” nagrodą „Gratias Agit” .
Rolę przewodnika po stolicy Czech i praskiej historii pełniła Jadwiga Postawa - autorka projektu „Był sobie sztetl...”.
Wycieczka promowała udział starosądeczan w inicjatywach popularyzujących wojenne i powojenne dzieje Europy. Dydaktyczną podróż zaplanowano w związku z realizacją zadań projektu „Był sobie sztetl...”.
Edukacyjny wyjazd współorganizowały koordynatorki projektu: Monika Jackowicz – Nowak – dyrektor Powiatowej i Miejsko - Gminnej Biblioteki Publicznej im. Wiktora Bazielicha w Starym Sączu i Jadwiga Postawa - autorka edukacyjnego projektu.
Dzieciom i młodzieży towarzyszyli opiekunowie: Anna Grabek – nauczycielka SP1, Zofia Kucharska – sekretarz SP1, Ewelina Włodarz – pracownik biblioteki oraz rodzice absolwentów SP1 i uczestników wycieczki – czytelnicy biblioteki: Dorota Buchman, Beata i Piotr Kurzejowie.
Jadwiga Postawa
fot. Piotr Kurzeja
