Wiosną 2024 roku uczniowie Szkoły Podstawowej nr 1 im. ks. prof. Józefa Tischnera w Starym Sączu oraz czytelnicy Powiatowej i Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej im. Wiktora Bazielicha w Starym Sączu - uczestnicy edukacyjnej wycieczki podróżujący do Pragi, stolicy Czech - byli gośćmi patriotycznej wystawy „National Memorial to the Heroes of the Heydrich Terror” popularyzującej historię jednego z najbardziej spektakularnych w dziejach II wojny światowej zamachów na przedstawiciela nazistowskich Niemiec.
Reinhard Heydrich – reprezentant elity III Rzeszy, słynny „kat Pragi”, szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, organizator konferencji w Wannsee, autor opracowania „pełnego rozwiązania kwestii żydowskiej w niemieckiej strefie wpływów w Europie”, stał się celem ataku czeskich cichociemnych wyszkolonych w Wielkiej Brytanii.
Heydrich - cieszący się opinią trzeciego po Hitlerze i Himmlerze dostojnika nazistowskich Niemiec - był najwyższym urzędnikiem funkcjonującym na terenie Protektoratu Czech i Moraw. Do metropolii nad Wełtawą został wysłany z zadaniem złamania czeskiego ruchu oporu i przygotowania planów likwidacji narodu.
Po tym, jak zmarł w Pradze w dniu 4 czerwca 1942 roku, na skutek ran odniesionych w brawurowym zamachu, zaczęły się masowe wyroki śmierci i egzekucje ludności cywilnej, naziści w hołdzie dla Reinharda Heydricha określanego mianem Bestii i Archanioła Zła, systematyczne mordowanie Żydów nazwali Operacją Reinhard. Zdaniem historyków: „Heydrich jest uważany za jednego z głównych organizatorów Holocaustu”.
Poznając historię słynnej Operacji Antropoid przeprowadzonej w Pradze 27 maja 1942 roku, uczniowie starosądeckiej SP1 zwiedzili Sobór Świętych Cyryla i Metodego, w którym zostali zdekonspirowani wskutek zdrady i zabici przez oddziały SS zamachowcy – spadochroniarze czeskiego rządu emigracyjnego.
W prawosławnej katedrze, miejscu ukrycia niezłomnych patriotów Czech, starosądeczanie obejrzeli wystawę prezentującą historyczne wydarzenie oraz oddali hołd 7 czeskim bohaterom, przeciwko którym naziści skierowali blisko 740 żołnierzy SS.
W programie historycznej edukacji koordynatorki dydaktycznej podróży do Republiki Czeskiej - Jadwiga Postawa i Monika Jackowicz – Nowak -
zaplanowały wizytę w usytuowanych nieopodal Pragi Lidicach – miejscowości, w której Niemcy 80 lat temu dokonali masowej eksterminacji ludności cywilnej.
Zwiedzając Park Pamięci – zaprojektowany w przestrzeni odbudowanych po wojennej tragedii Lidic – uczestnicy międzynarodowego projektu przemierzyli plenerową ścieżkę edukacyjną stanowiącą Narodowy Zabytek Historii i Kultury Czech.
Na dydaktycznej trasie honorującej martyrologię narodu czeskiego starosądeczanie podziwiali także Galerię Lidicką, teren ku czci pomordowanych oraz Pomnik Dzieci – niezwykle wzruszającą kompozycję honorującą pamięć o 88 zamordowanych lidickich dzieciach, niewinnych ofiarach wojny.
Podczas II wojny światowej, 10 czerwca 1942 roku członkowie służb mundurowych nazistowskich Niemiec w ramach odwetu za zamach na Reinharda Heydricha dokonali w Lidicach masowej eksterminacji ich mieszkańców, a następnie zrównania z ziemią całej zabudowy wsi.
Hitler wydał w Berlinie rozkaz o zagładzie Lidic, a kilka godzin później wieś otoczyły oddziały SS. Już po północy, 10 czerwca członkowie SS i Gestapo rozstrzelali wszystkich obecnych wówczas w Lidicach mężczyzn powyżej 16. roku życia, zaś obecne na miejscu kobiety i dzieci przewieźli do szkoły w Kladnie, skąd następnie zdecydowaną większość z nich wysłali do obozów koncentracyjnych, gdzie wiele z nich zmarło. 16 czerwca 1942 roku w Pradze rozstrzelano kolejnych 26 mieszkańców Lidic, którzy w dniu masakry we wsi z różnych przyczyn byli poza nią – 19 mężczyzn oraz 7 kobiet. Masakrę w Lidicach przypłaciło życiem ogółem 340 ich mieszkańców: 192 mężczyzn, 60 kobiet i 88 dzieci.
Zgłębiając czeską historię II wojny światowej i Holocaustu, starosądeczanie wizytowali również usytuowane w przestrzeni secesyjnego dworca kolejowego w Pradze „Pomniki rozstania” honorujące Brytyjczyka Nicholasa Wintona - organizatora transportu dla 669 żydowskich dzieci z okupowanych przez Niemców Czech do Wielkiej Brytanii.
Spacerując praską dzielnicą Josefov, podziwiano architekturę synagog, w tym m.in. Synagogi Pinkasa, na ścianach której zanotowano nazwiska 77 297 kobiet, mężczyzn i dzieci, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych podczas II wojny światowej.
Poznając historię II wojny światowej, młodzież SP 1 i czytelnicy biblioteki miejskiej w Starym Sączu mieli okazję zaznajomić się z ideą europejskiego projektu „Kamienie Pamięci” – popularyzującego pomniki ofiar nazizmu, które odkrywano, spacerując ulicami praskiego Starego i Nowego Miasta.
Pobyt w Pradze - stolicy Czech - stanowił znakomitą okazję do zgłębienia powojennej historii Czech. Na szlaku edukacyjnej wędrówki starosądeczan znalazły się miejsca związane z czeską tożsamość narodową, m.in.: Cmentarz Vinohradski stanowiący miejsce pochówku prezydenta Vaclava Havla, Park Ofiar Komunizmu, Pomnik Milady Horakowej – praskiej bohaterki narodowej, więźniarki niemieckich obozów zagłady, zamordowanej po wojnie przez komunistów, kompleks Cmentarzy Olszańskich, w przestrzeni których spoczywają, np. Jan Palach – praski bohater narodowy, a także Polacy: księżna Maria Teresa Poniatowska – matka Józefa Poniatowskiego oraz Wanda Razesbergerova – matka poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Jadwiga Postawa
fot. Elwira Jawor/pj
